Column

Een liberale nachtmerrie…..

Het kan toch haast niet anders of Mark Rutte moet zo nu en dan, badend in het zweet, rechtop in zijn bed zitten met de gedachte: Ik heb dit gedroomd, een nachtmerrie! Maar als hij dan nog eens in zijn ogen heeft gewreven moet hij tot de ontdekking komen dat het geen nachtmerrie was maar werkelijkheid: hij als pleitbezorger van het liberale gedachtengoed, – vrijheid voor het individu, zelfredzaamheid, een kleine overheid etc. etc,- hij had die dag opnieuw vrijheidsbeperkende maatregelen afgekondigd. Op de sociale media wordt er zelfs gesproken over de dictatuur van Rutte….. hij, boegbeeld van liberaal Nederland. Het moet soms een nachtmerrie voor hem zijn. Benieuwd hoe hij daar, ooit, eens van het politieke toneel verdwenen, in zijn memoires op terug zal blikken.

Ondertussen krijgen we wel hardhandig de rekening gepresenteerd van zoveel jaar neoliberalisme. Een uitgeklede zorg, want ja, marktwerking zou alles reguleren. En dat is niet de enige grens waar we tegen aan lopen. Want dat liberale gedachtengoed stond voor verzet tegen alle vormen van dwang of macht die aan burgers zou kunnen worden opgelegd: optimale bewegingsvrijheid. Een gedachte ontleend aan de Verlichting: mensen zouden alleen op grond van hun eigen rede en op geen enkel gezag van buitenaf ( overheid, kerk) hun beslissingen nemen en ideeën ontwikkelen. Een gedachte die inmiddels diep verankerd lijkt in onze samenleving. En op het eerste gezicht is daar niks mis mee. Wij laten ons niet zomaar wat aanpraten en blinde gehoorzaamheid , dankjewel! We zijn er zelfs trots op, die vrijgevochtenheid van denken, het hoort bij onze nationale identiteit wordt er dan gezegd.

Prachtig allemaal, maar als er zo iets al een pandemie over je heen dendert, dan kom je er niet helemaal mee uit.  Het typisch Nederlandse ‘wat normaal is, bepaal ik zelf wel’ ( als de wat banale, maar breed verbreide uitingsvorm van dit liberalisme) zit ons dan danig in de weg. Iedereen vindt overal van alles van, en het gezamenlijk belang, het denken in termen van gemeenschap, is ver te zoeken. De publieke zaak, de gemeenschap, het algemeen belang, lijkt er allemaal niet toe te doen. Maar daar loop je mee vast. Dat kan zeker een deel van de ongevaccineerden ( helaas veel jongeren die iets hebben van: wat brengt het mij?) zich aantrekken. Opoffering is een woord dat al lang geleden uit het vocabulair van velen is verdwenen.

Nu moet er helaas bij gezegd worden  dat die onverschilligheid mede door de overheid is gevoed. Die omarmde in de afgelopen decennia de fictie van de calculerende burger die vooral individuele belangen zou najagen. En haar ambtenaren kregen te horen dat hun ‘klanten’ allemaal potentiële fraudeurs zijn die je dus hard moet aanpakken. ‘Ongekend onrecht’ luidt de titel van het rapport over wat dan de toeslagenaffaire is gaan heten. Ongekend onrecht van overheidswege. Dan heb je toch echt wel een geloofwaardigheidsprobleem als je je volk keer op keer gedragsregels en beperkingen wil opleggen. Voor alle duidelijkheid, dit is geen goedpraten van de rellen onlangs. Je hebt met je poten  van andermans goed af te blijven: beschavingsregel nummer 1!

Maar we zullen samen, overheid en samenleving, op zoek moeten naar een nieuwe moraliteit. Individuele vrijheid zal daarbij een groot goed moeten blijven, maar niet als alles bepalend doel in zichzelf.  Mensen zijn sociale dieren, zo wordt wel gezegd. Nou soms is het inderdaad bij de beesten af. En dan heb ik het niet alleen over relschoppers wiens agressie en lol ( dat niet minder) ik niet kan begrijpen, maar ook over overheden die keer op keer met dingen weg meent te kunnen komen. Mensen zijn sociale wezens, op elkaar aangewezen. Een moraliteit die daaraan recht doet, past bij een beschaafd land, bij een breder belang dan alleen het eigen …..maar die zal er wel niet van vandaag op morgen zijn. Maar toch…..

Voor  het zover is modderen we voort….en het bleef nog lang onrustig.

Harrie Strubbe